Τι είναι ο νεοφιλελευθερισμός

Των Elizabeth Martinez και Arnoldo Garcia*
Ο Νεοφιλελευθερισμός είναι ένα σύνολο οικονομικών πολιτικών, το οποίο έχει ευρέως εξαπλωθεί τα τελευταία 25 χρόνια περίπου. Παρόλο που η λέξη σπάνια ακούγεται στις ΗΠΑ, μπορεί κανείς να δει τις επιδράσεις του Νεοφιλελευθερισμού, καθώς οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι.
Η λέξη "Φιλελευθερισμός" μπορεί να αναφέρεται σε πολιτικές, οικονομικές ή ακόμα θρησκευτικές ιδέες. Στον Αμερικανικό πολιτικό φιλελευθερισμό υπήρχε μια στρατηγική αποτροπής της κοινωνικής διαμάχης. Στο φτωχό και εργαζόμενο κόσμο, παρουσιάστηκε σαν ένα προοδευτικό σύστημα, σε σχέση με το συντηρητισμό ή τη δεξιά. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι διαφορετικός. Οι συντηρητικοί πολιτικοί, οι οποίοι λένε ότι σιχαίνονται τους φιλελεύθερους - εννοώντας το πολιτικό στοιχείο - στην πραγματικότητα δεν έχουν κανένα πραγματικό πρόβλημα με τον οικονομικό φιλελευθερισμό, συμπεριλαμβανομένου και του νεοφιλελευθερισμού.
Το πρόθεμα "νέο" σημαίνει ότι μιλάμε για ένα νέο είδος φιλελευθερισμού. Τότε τι ήταν το παλιό είδος; Η φιλελεύθερη σχολή των οικονομικών έγινε γνωστή στην Ευρώπη όταν ο Άνταμ Σμιθ, ένας Άγγλος οικονομολόγος δημοσίευσε ένα βιβλίο το 1776 με τον τίτλο "Ο πλούτος των εθνών". Αυτός και άλλοι υπερασπίστηκαν την κατάργηση του κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα. Είπε ότι δεν πρέπει να υπάρχουν φραγμοί στην παραγωγή, όρια στο εμπόριο και δασμοί. Ο καλύτερος τρόπος για την ανάπτυξη της οικονομίας ενός κράτους είναι το ελεύθερο εμπόριο. Αυτές οι ιδέες ήταν "φιλελεύθερες" με την έννοια του μη ελέγχου. Αυτή η εφαρμογή του ατομικισμού ενθάρρυνε το "ελεύθερο" επιχειρηματικό πνεύμα και τον "ελεύθερο" ανταγωνισμό, πράγμα το οποίο κατέληξε να σημαίνει ελευθερία στους καπιταλιστές να έχουν μεγάλα κέρδη όπως επιθυμούσαν.
Ο οικονομικός φιλελευθερισμός υπερίσχυσε στις ΗΠΑ από το 1800 μέχρι τις αρχές του19ου αι. Όμως το μεγάλο κραχ του 1930 οδήγησε έναν οικονομολόγο με το όνομα Τζων Μάυναρντ Κέυνς στη θεωρία η οποία αμφισβήτησε το φιλελευθερισμό σαν την καλύτερη θεωρία για τους καπιταλιστές. Στην ουσία, είπε ότι η πλήρης απασχόληση είναι αναγκαία για την ανάπτυξη του καπιταλισμού κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες παρέμβουν για ν' αυξήσουν την απασχόληση. Αυτές οι ιδέες επηρέασαν πολύ τη "Νέα Συμφωνία" (New Deal) του προέδρου Ρούζβελτ - η οποία πράγματι βελτίωσε τη ζωή πολλών ανθρώπων. Η πίστη ότι η κυβέρνηση πρέπει να προάγει το κοινό όφελος έγινε ευρέως αποδεκτή.
Αλλά η καπιταλιστική κρίση τα τελευταία 25 χρόνια, με τους συρρικνωμένους ρυθμούς κέρδους, ενέπνευσε τη συντεχνιακή ελίτ να αναβιώσει τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Αυτό είναι που το κάνει "νέο". Σήμερα, με την ραγδαία παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας, βλέπουμε το Νεοφιλελευθερισμό σε παγκόσμια κλίμακα.
Ένας αξιομνημόνευτος ορισμός αυτής της διαδικασίας προήλθε απ' τον Yποδιοικητή Μάρκος, στη - χρηματοδοτούμενη από τους Ζαπατίστας - Διηπειρωτική Συνάντηση για την Ανθρωπότητα και ενάντια στο Νέο-φιλελευθερισμό, τον Αύγουστο του 1996 στην Τσιάπας, όταν είπε: "Αυτό που προσφέρουν οι δεξιοί είναι η μετατροπή του κόσμου σε μια μεγάλη αγορά, όπου μπορούν ν' αγοράσουν Ινδιάνους από δω, γυναίκες από κει…." και θα μπορούσε να προσθέσει: παιδιά, πρόσφυγες, εργάτες ή ακόμα και μια ολόκληρη χώρα, όπως το Μεξικό.
Τα κύρια σημεία του Νεοφιλελευθερισμού περιλαμβάνουν:
1. Τον κανόνα της αγοράς. Ελευθερώνοντας "ελεύθερες" επιχειρήσεις ή ιδιωτικές επιχειρήσεις από οποιουσδήποτε θεσμούς επιβάλλονται από την κυβέρνηση, ανεξαρτήτως του πόση κοινωνική καταστροφή προκαλεί. Μεγαλύτερη ελευθερία στο διεθνές εμπόριο και επένδυση όπως στον ΝAFTA. Μείωση των μισθών με διάσπαση των εργαζομένων, και αφαίρεση των δικαιωμάτων των εργατών, τα οποία κατακτήθηκαν έπειτα από πολλών χρόνων πάλη. Τερματισμός στους ελέγχους τιμών. Τελικά, ολοκληρωτική ελευθερία στη μετακίνηση κεφαλαίου, προϊόντων και υπηρεσιών. Για να μας πείσουν ότι αυτό είναι καλό για μας, λένε ότι μια αγορά χωρίς κανόνες είναι ο καλύτερος τρόπος για την αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης, η οποία, τελικά, θα ωφελήσει όλους.
2. Περικοπές στις δημόσιες δαπάνες για τις κοινωνικές υπηρεσίες όπως εκπαίδευση και υγεία. ΜΕΙΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΧΤΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΤΩΧΟΥΣ, ακόμα και τη συντήρηση δρόμων, γεφυρών και δικτύου ύδρευσης, ξανά στο όνομα της μείωσης του ρόλου της κυβέρνησης. Βέβαια, δεν αντιτίθενται στις κυβερνητικές επιχορηγήσεις και τις φορολογικές διευκολύνσεις των επιχειρήσεων.
3. Απορύθμιση. Μείωση των οποιωνδήποτε κυβερνητικών ρυθμίσεων, οι οποίες μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τα κέρδη, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας του περιβάλλοντος και της ασφάλειας στην εργασία.
4. Ιδιωτικοποίηση. Πώληση των κρατικών επιχειρήσεων, προϊόντων και υπηρεσιών σε ιδιώτες επενδυτές. Αυτό περιλαμβάνει τράπεζες, βιομηχανίες-κλειδιά, σιδηρόδρομους, δρόμους με διόδια, ηλεκτρισμό, σχολεία, νοσοκομεία, ακόμα και φρέσκο νερό. Παρόλο ότι συνήθως γίνονται στο όνομα της μεγαλύτερης αποδοτικότητας -η οποία συχνά χρειάζεται- η ιδιωτικοποίηση είχε κυρίως σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση του πλούτου σε ακόμα λιγότερα χέρια, και οδήγησε τις δημόσιες δαπάνες ακόμα περισσότερο προς τις δικές της ανάγκες.
5. Εξαφάνιση της έννοιας του κοινού οφέλους ή της κοινότητας και αντικατάστασή τους από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Καταπίεση των πιο φτωχών ανθρώπων μιας κοινωνίας, για να βρουν μόνοι τους λύσεις στην έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης, εκπαίδευσης και κοινωνικής ασφάλισης, και στη συνέχεια να τους κατηγορήσουν - αν αποτύχουν - σαν τεμπέληδες.
Ανά τον κόσμο ο νεοφιλελευθερισμός έχει επιβληθεί από ισχυρότατους οικονομικούς θεσμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), την παγκόσμια τράπεζα και την Δια-Αμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης. Αυτό έχει θορυβήσει όλη τη Λατινική Αμερική. Το πρώτο ξεκάθαρο παράδειγμα νεοφιλελευθερισμού στην πράξη έγινε στη Χιλή (χάρη στον οικονομολόγο του πανεπιστημίου του Σικάγο Μίλτον Φρίντμαν) μετά από το, υποστηριζόμενο από τη CIA, πραξικόπημα εναντίον του δημοφιλούς εκλεγμένου καθεστώτος του Αλλιέντε, το 1973. Ακολούθησαν κι άλλες χώρες, με μερικά από τα χειρότερα αποτελέσματα στο Μεξικό, όπου οι μισθοί μειώθηκαν κατά 40% με 50% τον πρώτο χρόνο του NAFTA, όταν το κόστος ζωής αυξήθηκε κατά 80%. Πάνω από 20.000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις χρεοκόπησαν και πάνω από 1.000 κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν. Όπως είπε ένας μελετητής, "Νεοφιλελευθερισμός σημαίνει νέο-αποίκηση της Λατινικής Αμερικής".
Στις ΗΠΑ, ο νεοφιλελευθερισμός καταστρέφει τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, επιτίθεται στα δικαιώματα των εργατών και περικόπτει τα κοινωνικά προγράμματα. Το Ρεπουμπλικανικό "Συμβόλαιο" στην Αμερική είναι γνήσιος νεοφιλελευθερισμός. Οι υποστηρικτές του δουλεύουν σκληρά για ν' αρνηθούν την προστασία στα παιδιά, στη νεολαία, στις γυναίκες και στον ίδιο τον πλανήτη, και προσπαθούν να μας εξαπατήσουν ώστε να τον δεχτούμε, λέγοντας ότι αυτό θα μας απαλλάξει από την κυβέρνηση.
Οι επωφελούμενοι από το νεοφιλελευθερισμό είναι μια μειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού. Για τη συντριπτική πλειοψηφία επιφέρει ακόμη περισσότερη εξαθλίωση από πριν: υποφέροντας χωρίς τα μικρά και σκληρά κερδισμένα δικαιώματα των τελευταίων 60 χρόνων, υποφέροντας χωρίς τέλος.
* Η Ελίζαμπεθ Μαρτίνεζ είναι επί σειρά ετών ακτιβίστρια για τα κοινωνικά δικαιώματα και συγγραφέας αρκετών βιβλίων, συμπεριλαμβανομένου και του "500 χρόνια ιστορίας του Chicano σε φωτογραφίες". Ο Αρνόλντο Γκαρσία είναι μέλος της Επιτροπής Αιμιλιάνο Ζαπάτα του Όκλαντ, συμπορευόμενης με την Εθνική Επιτροπή για Δημοκρατία στο Μεξικό. Και οι δυο συγγραφείς παρακολούθησαν την Διηπειρωτική Συνάντηση για την Ανθρωπότητα και Ενάντια στο Νεοφιλελευθερισμό, που έγινε από τις 27 Ιουλίου ως τις 3 Αυγούστου του 1996 στην La Realidad της Chiapas.

Mετάφραση από τα αγγλικά: Μιχάλης και Μαρία Παπαρρηγοπούλου