LETS. Ο τρόπος να ζεις χωρίς λεφτά

ΘΕΜΑΤΑ - Ένας άλλος κόσμος

LETS-ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΓΩΝ. Στην Αγγλία, την εποχή των σκληρών μέτρων της Θάτσερ, ολόκληρες πόλεις βιώνουν την περιθωριοποίηση, τη φτώχεια και η ανεργία είναι ο κανόνας. Τότε εμφανίζονται τα LETS
Τι κάνουν οι άνθρωποι όταν τους χτυπάει η φτώχεια και η ανεργία, όταν το μέλλον τους μοιάζει σκοτεινό και τα σκληρά οικονομικά μέτρα τούς πετάνε στο περιθώριο και την απόγνωση; Κάποιοι δανείζονται από τις τράπεζες και μπλέκουν σε μια οικονομική περιπέτεια με τόκους, που τις περισσότερες φορές τους καταδικάζει ακόμα περισσότερο, κάποιοι άλλοι βγαίνουν στην παρανομία και μερικοί αποφασίζουν να ανακαλύψουν έξυπνους τρόπους επιβίωσης, όχι μόνο για τον εαυτό τους, αλλά και για την κοινωνία όπου ζουν. Στην Αγγλία, την εποχή των σκληρών μέτρων της Θάτσερ, ολόκληρες πόλεις βιώνουν την περιθωριοποίηση, τη φτώχεια και η ανεργία είναι ο κανόνας. Τότε εμφανίζονται τα LETS, με σκοπό να ανακουφίσουν τους ανθρώπους από τις παρενέργειες των οικονομικών μέτρων της «σιδηράς κυρίας».

Τα LETS, δηλαδή Local Exchange Trading Systems (Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών), είναι μια μορφή συναλλαγής, που όμως δεν τοκίζεται, δεν παράγει κέρδος, αλλά βοηθάει τις τοπικές κοινωνίες να αναπνεύσουν, να ζήσουν και να αναπτυχθούν μέσα σε δύσκολες οικονομικά εποχές. Είναι με λίγα λόγια ένας τρόπος να ζεις και να εργάζεσαι χωρίς λεφτά. Η μυθολογία της εποχής θέλει αυτά τα συστήματα να έχουν πάρει το όνομά τους από τα πάρτι που διοργάνωναν οι άνεργοι εκείνη την εποχή, σε μια προσπάθεια να κρατήσουν ψηλά το ηθικό τους. Το σύνθημα «lets party», που χρησιμοποιούσαν για να αντέξουν τα αδιέξοδα που είχαν εμφανιστεί στις πόλεις τους, αλλά και η προσπάθεια να μαζέψουν κάποια χρήματα μέσα από αυτά τα πάρτι, έγιναν ο νονός αυτών των συστημάτων.

Ιστορία

Η ιδέα αυτών των εναλλακτικών συναλλαγματικών συστημάτων δεν γεννήθηκε όμως την εποχή της Θάτσερ, αλλά τη συναντάμε το 1819 στο Guerney, όπου κυκλοφορούν για πρώτη φορά κυβερνητικά μη τοκιζόμενα ομόλογα. Την ίδια χρονολογία, ανάλογα ομόλογα κυκλοφορούν στο Τόκιο και τη Σιγκαπούρη. Το εκπληκτικό αυτής της κίνησης που έγινε τότε και ζει μέχρι τις μέρες μας, είναι πως, ακόμα και σήμερα, σε αυτές τις περιοχές οι φόροι έχουν κρατηθεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Το 1930 ένας Γερμανός επιχειρηματίας, ο Siluio Gesell, που ζούσε τότε στην Αργεντινή, επινοεί τέτοια συστήματα συναλλαγών και η μεγάλη επιτυχία που έχουν, κάνει χώρες όπως η Αυστρία, η Σουηδία, ο Καναδάς και η Αμερική να τα εφαρμόσουν και αυτές. Στην πόλη Worgl της Αυστρίας, εκείνη την εποχή, αυτά τα συστήματα δημιούργησαν ένα θαύμα. Η πόλη υπέφερε από ανεργία και η εξαφάνισή της από το χάρτη έμοιαζε αναπόφευκτη. Ο δήμαρχος της πόλης, τότε, έβγαλε στην αγορά 5.000 μη τοκιζόμενα ομόλογα, που αν δεν τα χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι άμεσα, έχαναν 1% το μήνα από την αξία τους. Αυτό είχε αποτέλεσμα οι κάτοικοι να πληρώνουν γρήγορα τις υποχρεώσεις τους (ενώ μπορούσαν να πληρώνουν ακόμα και τους φόρους τους με αυτόν τον τρόπο), οι έμποροι έκαναν ιδιαίτερα συμφέρουσες προσφορές και το αποτέλεσμα ήταν μέσα σε ένα χρόνο η ανεργία να πέσει 25%.

Η πόλη άρχισε να ζει μια πραγματική αναγέννηση, φωταγωγήθηκαν οι δρόμοι, χτίστηκαν γέφυρες, κατασκευάστηκαν υπόνομοι και αρδευτικά έργα, ενώ η κίνηση του γενικού εμπορίου με αυτές τις υπηρεσίες αυξήθηκε κατά 65%.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι αυτά τα μη τοκιζόμενα ομόλογα ανανεώθηκαν μέσα σε ένα χρόνο 463 φορές, αντίθετα με τα «νόμιμα» που ανανεώθηκαν μόλις 213 φορές. Τα νέα δεν άργησαν να ταξιδέψουν σε ολόκληρη την Αυστρία και αμέσως 300 αυστριακές πόλεις θέλησαν να ακολουθήσουν αυτό το σύστημα. Η αυστριακή τράπεζα, τότε, άρχισε να φοβάται πολύ για τη θέση της και πήρε νομικά μέτρα.

Τελικά κέρδισε τη δίκη και το 1933 αυτά τα μη τοκιζόμενα συστήματα σταματούν στην Αυστρία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον Καναδά, όπου η Πολιτεία της Alberta είχε εκδώσει τέτοια ομόλογα, για να τα σταματήσει όμως η Καναδική Τράπεζα με δίκες. Καλύτερη τύχη είχαν αυτά τα συστήματα στην Αργεντινή και ιδιαίτερα στη βόρεια Αργεντινή, στην Πολιτεία Salta, όπου φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Μάλιστα το διάστημα 1984 - 86, εφαρμόζοντας το σύστημα και στα μαγαζιά, η οικονομία της περιοχής ανέβηκε 60%. Ηταν τέτοια η οικονομική άνοδος της περιοχής, που η κυβέρνηση της Αργεντινής αναγκάστηκε να δεχθεί να πληρώνονται ακόμα και οι φόροι με αυτά τα συστήματα. Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι πολλές κυβερνήσεις, όπως η αγγλική και η αμερικανική, σε περιόδους κρίσεων και πολέμων, εξέδιδαν τέτοια ομόλογα για να καλύπτουν τις ανάγκες τους, να πληρώνουν το στρατό κ.λπ., αλλά αργότερα αυτά τα ομόλογα άρχιζαν να τοκίζονται κανονικά και να παίρνουν άλλες μορφές.

Lets link U.K.

Μέχρι το 1990 στη Μεγάλη Βρετανία υπήρχαν πολλά τέτοια τοπικά συστήματα, φυσικά μη κυβερνητικά, που χρησιμοποιούνταν από διάφορες ομάδες ανθρώπων, με πολλά ή λιγότερα μέλη η κάθε μία. Υπήρχαν τέτοια συστήματα ακόμα και σε ομάδες μόλις 50 ανθρώπων που συναλλάσσοντανμέσω αυτών μεταξύ τους, ανταλλάσσοντας υπηρεσίες. Πολλές τέτοιες ομάδες υπάρχουν και στις μέρες μας, αν και το 1991 η Liz Shephart κατάφερε να ενώσει όλα αυτά τα σωματεία σε ένα εθνικό και δημιούργησε το πρώτο επίσημο σωματείο LETS στον κόσμο. Δημιουργήθηκε καταστατικό, μηχανογράφηση και ό,τι άλλο χρειάζεται ένας «οικονομικός οργανισμός» στις μέρες μας. Κάποιες μικρές ομάδες όμως, φοβούμενες ότι η μηχανογράφηση θα καθυστερούσε τη βοήθεια στα μέλη, λειτουργούν ακόμα αυτόνομα και χωρίς μηχανογράφηση. Την ίδια εποχή, ο Gay Dauncey έγραψε το πρώτο βιβλίο για τα LETS κάνοντας πάρα πολύ κόσμο, που δεν γνώριζε την ύπαρξη αυτών των συστημάτων, να ενδιαφερθεί και να ενταχθεί στο σύστημα, με αποτέλεσμα τα μέλη να πληθαίνουν μέρα με τη μέρα. Η Liz Shephart, οργανώνοντας όλες αυτές τις ομάδες σε εθνικό επίπεδο, προσπάθησε και τελικά κατάφερε τα κάτωθι αποτελέσματα.

1) Να αναπτύξει αποτελεσματικά, κατάλληλα για κάθε περιοχή και λειτουργικά συστήματα LETS.

2) Να παράξει πηγές πολιτισμού, όπως το θέατρο και να δώσει τις κατάλληλες συμβουλές στα μέλη του συστήματος.

3) Να προωθήσει τα συστήματα LETS ώστε να ενεργοποιήσουν ξανά τοπικές κοινότητες που υπέφεραν από ανεργία και είχαν χάσει την τοπική παραγωγή των αγαθών.

4) Να βοηθήσει τα τοπικά γκρουπ να κατανοήσουν τους κανόνες του συστήματος, τα πρότυπα που θα έπρεπε να ακολουθήσουν και την πρακτική των συστημάτων.

5) Να χειριστεί στρατηγικές, νομικά θέματα, καθώς και διεθνή θέματα που θα προέκυπταν.

Την ίδια άλλωστε στιγμή το 1990, αυτά τα συστήματα αναπτύσσονται σε όλες τις αγγλόφωνες χώρες, όπως στην Αυστραλία, στον Καναδά και στην Αμερική, αλλά εξαπλώνονται σχεδόν και σε ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς και στην Ιαπωνία και την Ινδία.

Η λειτουργία του συστήματος LETS

Η αρχή γίνεται από μια ομάδα ανθρώπων που αποφασίζει να δημιουργήσει ένα σύστημα. Καταγράφει τις ικανότητες των μελών και τις ανάγκες που έχουν. Κάποιος είναι ηλεκτρολόγος, κάποιος είναι υδραυλικός, ζωγράφος, γιατρός και ό,τι άλλο επάγγελμα υπάρχει στην ομάδα. Κάποιοι από αυτούς, όμως, έχουν και αυτοκίνητο και μπορούν να μεταφέρουν ανθρώπους σε διάφορους προορισμούς, ή έχουν ελεύθερο χρόνο να προσέξουν το παιδί κάποιου, ή ακόμα και να πληρώσουν λογαριασμούς, που κάποιος δεν έχει το χρόνο να τρέξει να πληρώσει. Ολα αυτά καταγράφονται, όπως και ο χρόνος που μπορεί κάποιος να δώσει τις υπηρεσίες του και κάθε μέλος ξέρει σε ποιον μπορεί να απευθυνθεί και να ζητήσει μια υπηρεσία. Ενα μέλος μπορεί να προσφέρει τις υπηρεσίες του το απόγευμα, αν εργάζεται το πρωί, ενώ ένα άλλο εργάζεται βράδυ και υπηρετεί το σύστημα το πρωί. Εδώ πρέπει να πούμε ότι κάθε μονάδα LETS ισούται με το τοπικό νόμισμα. Στην Αγγλία έχει την αξία της λίρας, στην Αμερική του δολαρίου και στην Ευρώπη του ευρώ. Οι διαφορές όμως είναι πολλές. Τα LETS δεν τοκίζονται, δεν παράγουν πληθωρισμό, δεν δίνουν κέρδος. Δεν μπορείς να γίνεις πλούσιος με τα LETS.

Για να το καταλάβουμε καλύτερα αυτό, ας υποθέσουμε ότι ένα μέλος του συστήματος θέλει να πάει στο αεροδρόμιο και καλεί ένα ταξί. Θα πληρώσει ένα ποσόν που περιέχει και το κέρδος του αυτοκινητιστή που τον μεταφέρει. Αν όμως καλέσει ένα μέλος του συστήματος LETS, χρεώνεται σε LETS, αλλά μόνο τη βενζίνη που έκαψε το αυτοκίνητο, κάτι που γνωρίζουν τα μέλη, γιατί στο βιβλίο που έχουν, αναφέρεται ακόμα και πόση βενζίνη καίει το συγκεκριμένο αυτοκίνητο και θα ανταποδώσει αυτό το ποσόν με μια εργασία ανάλογης αξίας, όχι αναγκαστικά σε αυτόν που του πρόσφερε την υπηρεσία, αλλά σε όποιο μέλος του συστήματος έχει ανάγκη τις ικανότητές του.

Ας υποθέσουμε, ακόμα, ότι μια χήρα γυναίκα, που ζει με μια μικρή σύνταξη, έχει πρόβλημα με τα υδραυλικά του σπιτιού της και δεν έχει τα χρήματα να πληρώσει κάποιον υδραυλικό. Ερχεται ένα μέλος του συστήματος και κάνει τη δουλειά και η γυναίκα χρεώνεται και θα αποπληρώσει κάνοντας κάποιες δουλειές σε κάποια μέλη του συστήματος. Μπορεί να μαγειρέψει για κάποιους, ή να διαβάσει και να προσέξει τα παιδιά κάποιων άλλων. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι κάθε υπηρεσία έχει διαφορετική αξία. Οταν καλέσεις κάποιον να βάψει το σπίτι σου ή να φτιάξει μια βλάβη στο αυτοκίνητό σου, δεν την ξεχρεώνεις με το να προσέξεις μία ώρα το παιδί κάποιου.

Με τα LETS, απλά κρατάς ζωντανό το εισόδημά σου, δεν πληρώνεις το κέρδος που θέλουν οι επαγγελματίες και φυσικά εξαφανίζεις από τη ζωή σου όλους τους κρυφούς και φανερούς φόρους που υπάρχουν παντού. Μια πρόσφατη γερμανική έρευνα έδειξε ότι οι φόροι, που κρύβονται παντού, φτάνουν στο 75% του ενοικίου που πληρώνουμε για ένα καλό σπίτι.

Αλλες έρευνες αναφέρουν ότι αν μπορούσε το 0,3% από τους τόκους που εισπράττουν οι τράπεζες να επιστραφεί στους ανθρώπους, θα είχαμε μια τρομερή ανάπτυξη από μικρές βιώσιμες επιχειρήσεις, που θα έκαναν πολλές περιοχές, που τώρα χάνονται από τη μετανάστευση, να ζουν και να αναπτύσσονται παραγωγικά. Μια άλλη έρευνα έδειξε ότι 30.000 παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο μόνο από πείνα, αποτέλεσμα της οικονομίας όπως λειτουργεί. Στο σύστημα LETS μπορείς να μπεις χωρίς κανένα κεφάλαιο, μπορείς να ξεκινήσεις από το μηδέν.

Τα LETS δεν εκδίδονται από κάποια τράπεζα, αλλά από το ίδιο το άτομο κατά τη διαδικασία της συναλλαγής και του εμπορίου. Αυτό κάνει τα LETS να ξεχωρίζουν από όλες τις άλλες μορφές συναλλαγής. Στην πραγματικότητα έχεις ένα μπλοκάκι όπου καταγράφονται πόσα LETS κοστίζουν οι υπηρεσίες που προσφέρεις και που δέχεσαι και αυτό, μετά, μεταφέρεται και καταγράφεται στην «τράπεζα» του συστήματος. Το σύστημα είναι ένας τέλειος ενδιάμεσος μεταξύ της προμήθειας υπαρκτών αγαθών και της ζήτησης. Τα μέλη σε τακτά χρονικά διαστήματα κάνουν συνελεύσεις για διάφορα θέματα και έχουν το δικαίωμα να διαγράψουν κάποιο μέλος, αν αυτό δεν ανταποδίδει τις υπηρεσίες που δέχεται.

Πρέπει ακόμα να αναφερθεί ότι το LETS δεν ανταλλάσσεται με χρήματα. Οσοι χρησιμοποιούν το σύστημα, δεν αφήνουν το τοπικό νόμισμα και τις δουλειές τους, αλλά έχουν έναν παράλληλο δρόμο, που βοηθάει το εισόδημά τους και στην πράξη είναι σαν να γίνεται μεγαλύτερο.

Το LETS στην πράξη

Οι άνθρωποι, που ζουν μέσα σε αυτό το σύστημα, υποστηρίζουν ότι εκτός από τη βοήθεια που έχουν, το σύστημα βοηθάει πολύ και το περιβάλλον. Κάνοντας τις τοπικές κοινωνίες να παράγουν τα δικά τους αγαθά, γλιτώνουν την άσκοπη μεταφορά προϊόντων και τη μόλυνση που συνεπάγεται, ενώ προστατεύεται το τοπικό νόμισμα, γιατί οι κάτοικοι ξέρουν ακριβώς τι αγαθά έχουν και δεν υπάρχουν μεγάλες εισαγωγές.

Στη Νότια Αγγλία μάλιστα, στο νησί Ασκοτ, οι κάτοικοι ζουν σχεδόν αποκλειστικά με το σύστημα LETS. Ομως συναντάμε πια αυτό το σύστημα ακόμα και στις μεγαλύτερες πόλεις, δηλαδή μιλάμε για ένα φαινόμενο που πλέον δεν αφορά μόνο κάποιες τοπικές κοινωνίες, αλλά ολόκληρες χώρες. Ολο και περισσότερα μαγαζιά στις μεγάλες πόλεις δέχονται πλέον τα LETS, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τη γιγάντωση του συστήματος και τρανό παράδειγμα είναι τα σουπερμάρκετ Tesko, μια τεράστια αλυσίδα σε όλη την Αγγλία, που δέχεται να πληρώνεται με LETS.

Η διαφορά που υπάρχει εδώ, είναι ότι τα αγαθά που αγοράζεις σου κοστίζουν όσο κοστίζουν και με το νόμισμα της χώρας. Δεν γλιτώνεις με λίγα λόγια το φόρο, αλλά τον πληρώνεις σε LETS αντί για ευρώ. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα και τον Poul Volker, πρώην πρόεδρο του αμερικανικού ομοσπονδιακού αποθέματος, είναι πιο εύκολο να βγάλεις χρήματα με «χαρτί που κυνηγάει χαρτί», παρά να επενδύσεις σε αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό ακριβώς είναι που δεν θέλουν τα μέλη του LETS. Υποστηρίζουν, και ίσως όχι άδικα, ότι ο κόσμος έχει παρασυρθεί από την αξία του χρήματος για το χρήμα και ξεχνάει τις υπηρεσίες για τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα συνολικά. Το κεφάλαιο είναι εκτός ελέγχου τοπικά και παγκόσμια και θα έπρεπε, λένε, να γυρίσουμε στις πραγματικές αξίες των υπηρεσιών και των αγαθών που παράγουμε.

Ο άκρατος ανταγωνισμός οδηγεί τον πλανήτη σε αδιέξοδα και αδυνατεί να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα και τα προβλήματα του κόσμου. Κάθε μέρα σχεδόν, σε κάποιο μέρος στον πλανήτη, ζούμε και από ένα οικονομικό κραχ. Παρακολουθούμε το ψηφιακό χρήμα να πηγαίνει από τη μία οθόνη κάποιου υπολογιστή στην άλλη, χρήμα που στην ουσία δεν υπάρχει και μπορεί ανά πάσα στιγμή να καταρρεύσει ολόκληρο το οικονομικό σύστημα. Κανένας δεν μπορεί να το ελέγξει και όλοι οι οικονομικοί μάνατζερ είναι νευρικοί και αναρωτιούνται αν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση.

Οι άνθρωποι του LETS δεν υποστηρίζουν ότι βρήκαν το φάρμακο για κάθε αρρώστια του πλανήτη, αλλά πιστεύουν ότι με το σύστημά τους δίνουν εργασία και πόρους στις τοπικές οικονομίες χωρίς να χρειάζονται εξωτερικά κεφάλαια, καθώς και αναζωογόνηση τοπικών προϊόντων για τις τοπικές ανάγκες. Πρέπει τέλος να αναφέρουμε ότι υπάρχει καταστατικό που κάθε μέλος μπορεί να έχει, γίνονται συνελεύσεις και κάθε άλλη νόμιμη ενέργεια που έχει κάθε σωματείο και, τέλος, κάθε μέλος έχει μία ψήφο. Απαγορεύεται να γίνει κερδοφόρος επιχείρηση και κανένα μέλος δεν πρέπει να κερδίσει μέσα από αυτή τη διαδικασία. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να βρουν κάποιον τρόπο να καταφέρουν να φορολογήσουν αυτό το σύστημα, αλλά οι άνθρωποι που το έφτιαξαν, έχοντας την πείρα από παλαιότερες προσπάθειες, καλύφθηκαν νομικά σαν αστικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και έκαναν εφοριακούς, τραπεζικούς και πολιτικούς να τραβάνε τα μαλλιά τους.

Το κράτος μπορεί να φορολογήσει μόνο το μισθό των ανθρώπων που έχουν αναλάβει τη μηχανογράφηση του συστήματος και κάποιες άλλες εργασίες, όπως τα έντυπα που εκδίδονται. Ενα κόστος όμως που καλύπτεται από τη συνδρομή των μελών, που ανέρχεται από 2,5-10 λίρες.

Στην Ελλάδα δεν έχει αναφερθεί, ή τουλάχιστον δεν γνωρίζω αν έγινε ποτέ μια τέτοια προσπάθεια, αλλά με τη φτώχεια και την ανεργία που βλέπω γύρω μου, καλό είναι να μην παραξενευτεί ο υπουργός Οικονομίας, αν μια μέρα δούμε και εδώ να αναπτύσσονται τέτοια συστήματα.

Από τον ΧΡΙΣΤΟ ΛΟΓΑΡΙΔΗ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 09/06/2007


Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών

Μια ομάδα ανθρώπων που θέλουν να ανεξαρτητοποιηθούν από το χρήμα και τις τιμές της προσφοράς και της ζήτησης της αγοράς φτιάχνουν ένα ανεξάρτητο σύστημα ανταλλαγής υπηρεσιών. Σε αυτό ο καθένας δηλώνει τι μπορεί να προσφέρει και τι έχει ανάγκη. Η ανταλλαγή αφορά αγαθά, υπηρεσίες ή γνώσεις. Ολοι προσφέρουν και όλοι έχουν κάποια στιγμή ανάγκη. Δεν αγοράζουν, όμως, ούτε πουλούν. Ανταλλάσσουν. Τα συστήματα αυτά ονομάζονται LETS (Local Exchange Trading Systems) ή Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών.

Lets υπάρχουν σε πολλές χώρες του κόσμου. Από την Αυστραλία μέχρι το Εκουαδόρ και από τον Καναδά μέχρι την Ιαπωνία. Στην Ευρώπη το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία αλλά και η Ουγγαρία έχουν δημιουργήσει LETS την τελευταία 20ετία. Η Ελλάδα έχει ένα τέτοιο σύστημα, την Τράπεζα Χρόνου Αττικής.

Επιστροφή, λοιπόν, στο παρελθόν, όταν δεν υπήρχαν νομίσματα και τιμές και οι άνθρωποι αντάλλασσαν αγαθά, υπηρεσίες και γνώσεις.


ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 09/06/2007